从独立日浅谈坦噶尼喀与桑给巴尔联合历史

每年12月9日是坦桑尼亚的独立日，在斯瓦希里语中，独立日被称为“siku ya uhuru”，尽管从全世界范围内来看，许多国家都将国庆日与独立日合二为一，然而有说法称，坦桑尼亚大陆和桑给巴尔岛两地人民对“独立日是否就是国庆日”这一问题存在分歧，即坦桑尼亚大陆居民普遍认为独立日（siku ya uhuru）即为国庆日，而桑岛居民则认为坦噶尼喀和桑给巴尔联合日（siku ya muungano）才是国庆日。然而笔者在对坦桑尼亚大陆与桑给巴尔岛两地媒体的调查中发现，并没有媒体将某个单独的节日称为国庆日，或者说，当人们提及“siku ya taifa”时，并没有将其定义为某一特定节日，且在IPPmedia的一则新闻表述中，独立日、共和国日、联合日等重要的节日都列为“siku ya taifa”，笔者对此有两种假设：1.在坦桑尼亚的语境中，“siku ya taifa”并不是某个特定的节日，而是国家法定节日的统称；2. 独立日、共和国日、联合日等重要节日在国际语境下都可以充当“国庆日”的角色。[1]

(来源: The National Elephant Day: Background to poaching,

https://www.ippmedia.com/en/features/national-elephant-day-background-poaching) 

此外，据坦桑尼亚政府的说法，桑给巴尔也认可坦桑尼亚的独立日为12月9日。[2]正如我们所知，坦噶尼喀与桑给巴尔在联合之前是两个相互独立的行政主体，他们取得独立的时间也并不相同，那么桑给巴尔为何同意以坦噶尼喀大陆的独立日作为坦桑尼亚联合共和国的独立日？两个国家又为何走向联合？以下内容基于此类疑问对史实进行了探究，供读者参考。

一、桑给巴尔的独立历程

纵观历史，桑给巴尔曾一度被多个国家瓜分，最后于1890年成为英国的保护国。虽然英国对桑给巴尔的内政与外交具有极大影响力，但由于历史原因和殖民统治的需要，英国殖民者十分重视并依赖原阿拉伯人统治集团。具体表现为：一、在英国政府的监督与审核下，保留桑给巴尔苏丹以及其挑选继承人的权利。二、有计划地培养并选拔阿拉伯人担任殖民政府的高级官员。在这种情况下，阿拉伯人长期控制桑给巴尔土地的地主贵族阶级的社会地位得到巩固和加强，双方关系达到一种巧妙的平衡。

二十世纪五十年代，世界各地民族独立运动蓬勃发展，桑给巴尔人民要求独立的呼声日渐高涨，英国不得不做出一些退让，表示要“实行民主政策，引导桑给巴尔保护地走向独立”。英国殖民当局在桑给巴尔举行了三次大选，分别于1961年1月、1961年6月、1963年6月举行。在这期间，桑给巴尔出现的政党有：

（1）桑给巴尔民族主义党（ZNP）

19世纪末和20世纪初，阿拉伯人奴隶贩子和奴隶主成立阿拉伯人协会，后发展为桑给巴尔民族主义党，计划“在强大的非洲民族主义运动兴起之前，就把政权从英国人手中接过来”，以便永远在桑给巴尔“保持阿拉伯少数人在政治、社会和经济上对非洲大多数人的支配地位。”

（2）非洲-设拉子党（ASP）

桑给巴尔的黑人于1934年成立了非洲人协会（African Association），主张摆脱阿拉伯人统治、建立非洲人的政府，而在对待阿拉伯人和非洲人的问题上，设拉子人分为两派，其中以温古贾设拉子人（Unguja Shirazi）为代表于1939年成立的设拉子人协会（Shirazi Association）赞同非洲人协会的立场。为了在大选中赢得多数席位，桑给巴尔非洲人协会和桑给巴尔设拉子人协会成立了非洲-设拉子联盟，后更名为非洲-设拉子党，并明确任务：领导桑给巴尔人民开展各种形式的反抗殖民统治的斗争，争取民族独立，最终建立起非洲人自己的政权。

（3）桑给巴尔和奔巴人民党（ZPPP）

另一方面，来自奔巴岛（Pemba）的设拉子人不反对甚至支持阿拉伯人统治，于1956年成立“人民党”，旨在“维护设拉子人的独立性，避免受阿拉伯人领导的民族主义党或非洲人协会的控制”。后人民党发展为桑给巴尔和奔巴人民党。

（4）乌玛党（Umma）

桑给巴尔民族主义党内领导层存在严重的观点分歧和意识形态分歧，党内的大多数设拉子人主张建立一个各个种族和各个民族平等的真正的多种族的民主社会。因此，一部分持有不同观念的设拉子人退出该党，另行组建乌玛党，后与非洲-设拉子党建立统一战线。

在殖民者的操控下，桑给巴尔民族主义党与桑给巴尔和奔巴人民党联盟于大选中获胜，并宣布成立“联合政府”。

1963年12月10日，桑给巴尔宣布“独立”，成为英联邦内部的独立国家，保留苏丹王，由执政党民族党-桑给巴尔和奔巴人民党组成联合政府。

1964年1月12日，非洲-设拉子党与乌玛党联合发动武装起义，推翻了苏丹王朝及其联合政府，成立了桑给巴尔人民共和国。设拉子党领导人谢赫·阿比德·卡鲁姆（Sheikh Abeid Karume）成为桑给巴尔的第一任总统。为什么桑给巴尔宣布独立后的短短一个月后就再一次爆发了革命？

革命爆发有三个主要原因：

(1) 非洲本土人群体和阿拉伯人群体之间由来已久的种族冲突

正如前文所提，英国殖民统治时期，占据少数人口的阿拉伯人长期占据统治地位，而占大多数人口的非洲本土黑人却处于社会的边缘，他们有些是工人、有些是农民、有些是刚脱离奴隶身份但一直处于底层阶级的劳动者。长期以来黑人群体与阿拉伯人群体之间存在着由于地位不平等而引发的种族冲突与对立。

(2) 桑给巴尔的党派之争

非洲-设拉子党（以下简称ASP）主张建立非洲人自己的政权，而桑给巴尔民族主义党（以下简称ZNP）主张维持阿拉伯人在政治、社会、经济上对非洲人的支配地位，两党之间存在着常年的党派之争。在1961年1月的大选中，没有任何党派在议会获得过半席位。在1961年6月的大选中，ZPPP和ZNP组成联盟，在大选中战胜ASP并组成桑给巴尔责任政府。在责任政府成立以后，阿拉伯统治集团推行种族主义政策，例如政府官员必须会阿拉伯语等，进一步加深了阿拉伯人与非洲人之间的种族矛盾。1963年7月的独立大选中ZPPP和ZNP再次结盟，获得议会大多数席位。大选之后，英国宣布桑给巴尔实行内部自治，由执政党ZPPP和ZNP组成联合政府。刚掌权的执政党针对反对党（ASP）采取严格的限制，限制其政治活动。1963年12月10日，桑给巴尔宣布独立，但独立后的桑给巴尔并不平静，由两党组成的联合政府得不到广大非洲人民的支持。当天只有阿拉伯人聚居的地区进行了庆祝，而非洲人则置若罔闻。

(3) 革命的第三方势力——警察

此外，联合政府怀疑原英国当局在大陆招募的数百名警察与ASP有联系，不可信任，于是用阿拉伯人替换了这些警察。政府的这种行为导致其失去了数百名有经验的安全人员，同时也激起了这些警察的不满，这些警察之后也成为了革命的重要力量。

1964年1月12日凌晨，暴动开始。约600名ASP党员和200名Umma党员以及此前被解聘的大陆警察开始向警察局、广播电台、政府机关发动攻击，ASP党员约翰奥克洛（Mmokelleo）被认为是革命的领导。至当日傍晚，ZNP与ZPPP联合政府宣布解体，苏丹逃亡大陆。对于革命当天受害者人数的估算存在争议，从几百当两万人不等，但是针对阿拉伯人和亚洲人的暴力活动持续了数周，桑给巴尔革命后流亡的阿裔与亚裔人数不可计数（Haihesabiki）。

1964年2月，ASP与Umma组成的桑给巴尔革命委员会宣布：桑给巴尔为一党制国家，Umma并入ASP；其他政党一律被取缔。同时新政府还将一切土地收归国有，无条件没收阿拉伯人的种植园和所有不动产。

此后1月12日成为坦桑尼亚的革命纪念日（Siku ya Mapinduzi)。2017年1月12日，桑给巴尔总统发表演讲，纪念非洲设拉子党在1964年1月12日的革命中引导非洲人追求平等，反抗不公所做出的贡献。

桑给巴尔共和国成立后，ASP领导人与TANU领导人进行会面，基于历史背景和当下国内外形势，双方都认为有必要实现国家联合。于是，1964年4月26日，坦噶尼喀共和国、桑给巴尔共和国、奔巴岛实现联合，组建了今日的坦噶尼喀和桑给巴尔联合共和国。

二、坦噶尼喀的独立历程

1951 年，坦噶尼喀独立运动因梅鲁（Meru）地区的数千名农民被一小部分白人定居者驱赶而起。这一事件致使坦噶尼喀民族主义者展开大规模政治抗议活动，坦噶尼喀非洲人协会（Tanganyika African Association，以下简称为TAA）支持该政治抗议活动。[3]P24

1953年4月，尼雷尔被选为TAA主席。1954年7月，已不适应反殖斗争需要的TAA改组为坦噶尼喀非洲民族联盟（Tanganyika African Nation Union，以下简称TANU），尼雷尔当选为主席。[4]这一年，尼雷尔主张采用非暴力的方式争取独立，希冀建立一个非洲人、亚洲人和白人互信、合作的多民族并存的国家。[5]

1955年2月，尼雷尔相信坦噶尼喀可以通过联合国取得独立，所以尼雷尔第一次在纽约代表TANU向联合国托管理事会请求独立。1956年，尼雷尔再度前往联合国作独立请愿讲演，揭露殖民主义残酷掠夺、血腥镇压非洲人民的事实，提出独立要求。尼雷尔两次赴联合国主张通过和平方式取得政治独立的愿望为他赢得国际认可。[3]P24

1958年，在TANU的努力下，联合国托管理事会正式同意坦噶尼喀举行第一次立法会议选举。1958年1月，TANU召开全国特别大会，全力推举本党代表参加选举，为实现通过议会夺取政权创造条件。TANU在立法会议中大获全胜，所推荐的候选人均当选，挫败了殖民当局企图通过“宪法改革”限制非洲人参选的阴谋。[3]P25

1960年初，TANU在联合国的帮助下同英国开始谈判，最终确认[责任政府→内部自治→完全独立]的进程。1960年9月，TANU在立法会议选举中获得多数席位，尼雷尔被任命为坦噶尼喀责任政府首席部长，受命组阁。[3]P25

1961年5月1日 坦噶尼喀取得内部自治，尼雷尔当选坦噶尼喀自治政府首任总理。[3]P25 1961年11月22日坦噶尼喀通过坦噶尼喀独立法案（Tanganyika Independence Act），该法案规定坦噶尼喀的正式独立时间。[6]

1961年12月9日，坦噶尼喀宣告独立，尼雷尔继续出任政府总理。从英国独立后，坦噶尼喀通过了第一份独立宪法（Independence Constitution)。宪法规定：英国女王伊丽莎白二世（Elizabeth II）继续担任坦噶尼喀的国家元首，英国总督代表伊丽莎白二世在坦噶尼喀执行其具体事务。[5]

1962年1月22日，尼雷尔辞去总理职务。[3]P25 关于尼雷尔为何辞去总理职务，学界主要存在两种不同看法： 

坦桑尼亚官方说法：

在1962年1月16日至21日举行的TANU国家执行委员会会议记录中写道，尼雷尔之所以辞去总理职务，是因为尼雷尔对伊丽莎白二世仍是国家元首这件事并不满意，决定全力从事TANU的领导工作，争取国家完全独立。[7]

(来源：https://www.dailynews.co.tz/news/2019-01-315c529e59d2d0b.aspx)

欧美学者分析：

但一些欧美学者却持不同看法。部分学者认为，尼雷尔之所以辞去总理职务，是因为当局其他成员和尼雷尔在部分问题的处理方法上存在分歧和冲突。不少成员对尼雷尔政府的一些政策持批评态度，主要涉及公民法议案、与英国之间的关系和公务人员非洲化三个议题。[8]

坦噶尼喀独立时间线梳理：

1962年，坦噶尼喀通过了废除君主制的共和国宪法(Republic Constituion)，国民议会（其中多数是TANU的成员）大刀阔斧地修改了新宪法以支持强大的政府行政部门，建立总统制。[5]

1962年12月9日 成立坦噶尼喀共和国，尼雷尔就任总统；废除英国总督，英国女王不再是坦噶尼喀的国家元首。[3]P25

20 世纪 60 年代初，民族独立之风吹遍非洲大陆的各个角落。尼雷尔说道：“建立一个东非联邦是如此重要，如有必要的话，坦噶尼喀愿意把它的独立推迟，以便同肯尼亚和乌干达同 时宣布独立，并同它们立即结成联邦”。 [9]

1963年6月5日 已经独立的坦噶尼喀、乌干达和即将独立的肯尼亚签署《东非政府联邦宣言》，以宣言形式肯定了东非联邦的必要性。但实际上，除这一宣言外，三国关于合并的谈判没有取得什么实质性进展。

1963年7月10日 成立被称为 国家建设军（Jeshi la Kujenga Taifa）的全国青年准军事机构，以鼓励年轻人从事公共工程和准军事训练。[10]

1964年1月12日 桑给巴尔人民推翻苏丹王统治，成立桑给巴尔人民共和国。[3]P26

1964年1月20日 坦噶尼喀军队发生兵变，要求实现武装部队非洲化(坦噶尼喀独立后坦军司令官和各级军官仍由英国人担任)和改善待遇，并准备接管政府。反对派头目在兵变期 间与造反士兵接触，教唆兵变推翻尼雷尔政府和建立一个新政权。[11]

这场兵变还在乌干达和肯尼亚引起连锁反应，震撼东非政局。然而没过多久，在尼雷尔的请求下，英国出兵干预，将此次兵变镇压下去。

依据《各国事变大史典》编委会的观点，哗变军人完全是缺乏文化的乌合之众，始终没有确切的政治目标，而且兵变没有得到广大人民群众的理解和支持，这也是兵变失败的主要原因之一。[10]

1964年4月26日，坦噶尼喀和桑给巴尔组成联合共和国。

新国家成立后，颁布临时宪法。该临时法案(Interim Constitution)最显著的特点是双重政府结构，包括联合政府与桑给巴尔自治政府。桑给巴尔政府设有自己的议会与总统，桑给巴尔的总统同样担任联合共和国的副总统 [5]

三、坦噶尼喀与桑给巴尔联合原因探究

坦噶尼喀和桑给巴尔争取独立的路径并不相同，然而这两个国家最终在 1964年4月26日走向联合, 并在10月29日更改国名为"Jamhuri ya Muungano ya Tanzania"，Julius Nyerere 任开国总统。

那么坦噶尼喀与桑给巴尔究竟为何会走向联合呢?欧美、非洲与中国的学者对于坦噶尼喀和 桑给巴尔联合背后的原因有着不同的见解。

安穆立特·威尔逊认为，坦噶尼喀与桑给巴尔的联合是冷战的产物。桑给巴尔有广泛群众支 持社会主义，英美两国想通过两国合并拉拢桑给巴尔到资本主义的阵营。[12]

非洲学者Godfrey Mwakikagile认为坦噶尼喀与桑给巴尔的结合是泛非主义的结果,非洲人民 团结起来成为一体，有利于反抗殖民主义压迫。所以他认为联合并非由英美两国主导，是非 洲本土人民自发的结果。[13]

但是中国学者王磊认为两国联合并非完全是泛非主义的产物，双方联合的联合更多的是基于双方现实利益的交换。[3]P30-33

a) 一月革命前后的桑给巴尔及卡鲁姆面临着来自东西方两个阵营对峙的强大外部压力(包括美英海军的武装进攻与经济封锁)和内部政治纷争的棘手局面。卡鲁姆政府尚未建立自己的军队，只能向距离最近的大陆求援。卡鲁姆总统想要通过与坦噶尼喀的联合来化解外部压力和国内反对势力，巩固统治地位。

b) 桑给巴尔取得独立时,尼雷尔担心桑给巴尔会成为两大阵营交火的战场。因为桑给巴尔与坦桑尼亚隔海相望的地理关系，尼雷尔更加担心外军战火会波及坦桑尼亚。因此尼雷尔希 望在政权新生之际就与桑给巴尔联合，共同应对冷战时期的外部压力。

小结：

本次选题以坦桑尼亚独立日为切入点，分别简要梳理了坦噶尼喀和桑给巴尔独立及联合前的历史背景。其中着重阐述了二十世纪中期桑给巴尔出现的主要政党、桑给巴尔一月革命爆发的历史背景及结果、尼雷尔对于东非一体化的尝试、坦噶尼喀军队军事政变、坦噶尼喀与桑给巴尔联合并成立共和国，以及列举了中国、欧美与非洲三方学者对于两国联合原因的看法，供读者参考。

参考文献

[1] https://www.ippmedia.com/en/features/national-elephant-day-background-poaching Accessed at 2020年12月16日

[2] https://www.tanzania.go.tz/home/pages/233 Accessed at 2020年12月16日

[3] 王磊. 尼雷尔与坦桑尼亚国家建构研究[D].华东师范大学,2014：24-26，30-33.

[4] Osabu-Kle, Daniel Tetteh (2000). Compatible cultural democracy: the key to development in Africa. University of Toronto Press. p. 167. 

[5] Smith, William Edgett (1973). Nyerere of Tanzania. London: Victor Gollanz.

[6] http://juakatibatanzania.com/Accessed at 2020年12月16日

[7] https://www.dailynews.co.tz/news/2019-01-315c529e59d2d0b.aspx Accessed at 2020年12月16日

[8] Randal Saleir, Tanzanian Journey to Republic. London · New York: The Radcliffe Press, 1999, p.252.

[9] Kyle, Keith (1997). The politics of the independence of Kenya. Contemporary British History 11 (4): 42–65.

[10] http://www.jkt.go.tz/kuhusu-jkt.html

Accessed at 2020年12月19日

[11]《各国事变大史典》编委会.《各国事变大史典——世界政变兵变总览》(下)非洲·坦桑尼亚:坦噶尼喀科利托兵变.合肥:安徽人民出版社，2003 年第一版:第 1472，1474，1476~1478 页

[12] US Foreign Policy and Revolution: the Creation of Tanzania, Pluto Press, 1989, Chapter 5

[13] Why Tanzania United with Zanzibar to form Tanzania, New Africa Press, 2014

斯瓦希里语原文

Tarehe 9 Desemba ni Siku ya Uhuru wa Tanzania. Ingawa nchi nyingi zinachanganyika siku ya taifa na siku ya uhuru duniani kote, inasemekana kuwa watu wa Tanzania Bara na Wazanzibari wana maoni tofauti kuhusu changanyiko hili. Watu wa Tanzania Bara huona "siku ya uhuru" ni "siku ya taifa", na Wazanzibari hufikiri "siku ya muungano" ni "siku ya taifa". Lakini, katika utafiti wetu wa vyombo vya habari vya Tanzania, tuligundua kuwa hakuna sikukuu moja maalumu ambayo inaitwa siku ya taifa. Watu wanapotaja “siku ya taifa”, hawaimaanishi siku maalumu, ila ujumla wa siku zote maalumu zinazowapumzisha watu. Na katika habari moja ya IPPmedia, ilipotaja sherehe muhimu kama vile Siku ya Uhuru, Siku ya Jamhuri, na Siku ya Muungano, huzisifia "siku ya taifa". Tuna nadhariatete mbili: 1. "Siku ya taifa" si sherehe maalum bali ni sikukuu za taifa za kisheria katika muktadha wa Tanzania. 2. Sikukuu muhimu, kwa mfano Siku ya Uhuru, Siku ya Jamhuri, na Siku ya Muungano zinaweza kuitwa siku za taifa katika muktadha wa duniani kote. [1] 

(Marejezo: The National Elephant: Background to poaching

https://www.ippmedia.com/en/features/national-elephant-day-background-poaching)

Zaidi ya hayo, kwa mujibu wa serikali ya Tanzania, Zanzibar pia ilikubali kuwa Siku ya Uhuru wa Tanzania ni tarehe 9 Desemba.[2] Kama tunavyojua, Zanzibar na Tanganyika zilikuwa nchi mbili huru kabla ya muungano. Walipata uhuru katika nyakati tofauti. Basi kwa nini Zanzibar inakubali kwamba Siku ya Uhuru wa Tanganyika ni Siku ya Uhuru wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania? Nchi hizi mbili ziliungana vipi? Tulifanya utafiti juu ya historia chini ya swali hili ili kutoa marejeo kwa wasomaji.

Mchakato wa Kupata Uhuru wa Zanzibar

Zanzibar iliwahi kutawaliwa na nchi nyingi zamani, na mwishowe ikawa nchi lindwa ya Uingereza mnamo 1890. Ijapokuwa Uingereza ilikuwa na athari kubwa katika siasa na diplomasia ya Zanzibar, kadhalika, ilitia maanani na kuwategemea watawala wa Waarabu kutokana na sababu za kihistoria na mahitaji ya utawala. Mambo mawili waliweza kuonyesha hali hiyo: Kwanza, Sultani wa Zanzibar na uchaguzi wake wa mrithi ulihifadhiwa chini ya maangalizi ya serikali ya Uingereza. Pili, Waingereza walifundisha na kuchagua Waarabu kama maafisa wakuu wa serikali ya kikoloni kwa mpangilio. Katika hali hiyo, hadhi ya kijamii ya Waarabu ikaimarishwa. Kwa hiyo, uhusiano kati ya Waingereza na Waarabu ulitimiza urari mzuri.

Wakati wa miaka ya 50, karne 19, harakati za kujipatia uhuru duniani kote zilizidi kushamiri, na matumaini ya Wazanzibari ya kupata uhuru yaliongezeka siku hadi siku. Uingereza ilipaswa kutekeleza sera ya kidemokrasia, na kuongoza nchi lindwa Zanzibar kupata uhuru. Baadaye, uchaguzi mkuu ulifanyika kwa mara tatu huko Zanzibar, katika Januari 1961, Juni 1961, na Juni 1963. Katika kipindi hiki, vyama vya kisiasa vilivyoibuka Zanzibar vilikuwa vinne:

(1) Zanzibar Nationalist Party (ZNP)

Wakati wa mwisho wa karne 19 na mwanzo wa karne 20, wamiliki Waarabu wa utumwa na wafanyabiashara wa utumwa walianzisha Arabu Association, nayo ilikuwa ZNP baadaye. Chama hiki kilipanga “kushika mamlaka kutokana na Waingereza kabla ya harakati za kujipatia uhuru katika bara la Afrika” ili kuhakikisha “Waarabu wachache wawe watawala wa kijamii, kisiasa na kiuchumi juu ya Waafrika wengi huko Zanzibar.”

(2) Afro-Shirazi Party (ASP)

Waafrika wa Zanzibar walianzisha Jumuiya ya Waafrika (African Association) mwaka 1934 kwa ajili ya kuanzisha serikali ya Waafrika. Na WaShirazii waligawanywa katika kundi mbili katika swala la uhusiano baina ya Waarabu na Waafrika. Jumuiya ya WaShirazii (Shirazii Association) iliyoanzishwa na Unguja Shirazii mwaka 1939 ilikubali msimamo wa Jumuiya ya Waafrika. Jumuiya hizi ziliungana na wajibu wake ulikuwa ni kuwaongoza Wazanzibari kupigana na Wakoloni kwa njia zote, kupigania uhuru, na mwishowe kuanzisha serikali ya Kiafrika.

(3) Zanzibar and Pemba People’s Party (ZPPP)

Zanzibar and Pemba People’s Party ilianzishwa na Pemba WaShirazii ambao hawakupinga utawala wa Waarabu. Lengo lao ni "kudumisha uhuru wa WaShirazii na kutoathiriwa na kambi zilizoongozwa na Waarabu au Waafrika."

(4) Umma Party

Ndani ya ZNP, viongozi kadha wa WaShirazii walitaka kuasisi jamii ya kidemokrasia yenye makabila mengi yaliyoweza kuishi kwa usawa na amani. Kwa hiyo, WaShirazii hawa waliokuwa na mawazo tofauti walijiondoa ZNP na kuanzisha Umma Party baada ya uchaguzi wa Zanzibar. Umma Party ilikubali msimamo wa ASP baadaye.

Matokeo

Chini ya uthibiti wa wakoloni, Muungano wa ZNP na ZPPP ulishinda katika chaguzi mkuu na kutangaza rasmi kuanzisha “Serikali ya Muungano”.

Tarehe 10 Desemba, 1963, Zanzibar ilitangaza uhuru wake na ikawa nchi huru chini ya Jumuiya ya Madola, ila ikamdumisha Sultani. “Serikali ya Muungano” ilianzishwa na ZNP na ZPPP.

Tarehe 12 Januari, 1964, ASP na Umma Party walipindua ufalme wa Sultani na Serikali ya Muungano, wakaanzisha Jamhuri ya Watu wa Zanzibar. Abeid Amani Karume, kiongozi wa ASP, alikuwa rais wa kwanza wa Zanzibar. Kwa nini mapinduzi yalitokea mwezi mmoja tu baada ya Zanzibar kutangaza uhuru?

Sababu Tatu Kuu Zilizosababisha Mapinduzi

(1) Mzozo wa kikabila wa muda mrefu kati ya kikundi cha Kiafrika na kikundi cha Kiarabu

Kama ilivyotajwa, wakati wa utawala wa ukoloni wa Uingereza, Waarabu ambao walichukua idadi chache walikuwa tabaka la utawala kwa muda mrefu, walakini weusi ambao waliochukua idadi kubwa walikuwa pembeni mwa jamii. Wengine walikuwa wafanyakazi, wengine walikuwa wakulima, na wengine walipata uhuru tu kutoka utumwani. Watu hawa walikuweko tabaka la chini. Zamani sana kumekuwa na mzozo na uhasama kati ya vikundi vya weusi na vikundi vya Waarabu kwa sababu ya ukosefu wa usawa.

(2) Mashindano baina ya vyama vya Zanzibar

Chama cha Afrika-Shirazi kililenga kuanzisha mamlaka kwa nguvu za Waafrika wenyewe, wakati Chama cha Wazalendo cha Zanzibar kinatumai kudumisha tabaka la Waarabu ambalo waliendelea kuwatawala Waafrika. Mzozo ulikuwa ulidumu kati ya pande hizo mbili. Katika uchaguzi mkuu wa Januari 1961, hakukuwa na chama kilichopata zaidi ya nusu ya viti katika Bunge. Katika uchaguzi mkuu wa Juni 1961, Chama cha Wazalendo cha Zanzibar (ZNP) na Chama cha Watu wa Zanzibar na Pemba (ZPPP) viliunga mkono na kushinda Chama cha Shirazi cha Afrika. Halafu vyama hivi viwili viliunda Serikali Inayowajibika (Responsible Government). Baada ya kuanzishwa kwa Serikali Inayowajibika, vikundi vya watawala wa Kiarabu vilitekeleza sera za ubaguzi. Kwa mfano, maafisa wa serikali lazima waweze kuzungumza Kiarabu. Sera hizi zilizidisha zaidi mizozo kati ya Waarabu na Waafrika. Katika Uchaguzi wa Uhuru wa Julai 1963, ZPPP na ZNP viliungana tena na kupata viti vingi bungeni. Baada ya uchaguzi huu, Chama cha Muungano wa ZPPP na ZNP kilikuwa chama cha kitawala na kikaunda serikali ya Muungano. Baadaye Serikali ilikuwa inakizuia chama cha upinzani (ASP) kushughulikia harakati zake za kisiasa.

Tarehe 10, mwezi wa 12, mwaka 1962, Zanzibar ilitangaza kupata uhuru, lakini serikali ya muungano haikufuatwa na idadi kubwa ya watu wa Afrika ambao walifikiri huu ulikuwa uhuru wa Waarabu.

(3) Mapolisi waliochangia katika mapinduzi

Serikali ya muungano ilishuku kwamba mamia ya mapolisi waliotoka Bara walikuwa wameshirikiana na Chama cha Shirazi cha Afrika na hawakuaminika, kwa hivyo waliwakataza mapolisi hawa. Kitendo hiki cha serikali kilisababisha kupoteza mamia ya mapolisi wenye uzoefu na kiliwakasirisha mapolisi wengi ambao baadaye wakawa nguvu muhimu katika mapinduzi ya Januari.

Asubuhi na mapema ya Januari 12, 1964, mapinduzi yalianza. Karibu wanachama 600 wa Chama cha Shirazi cha Afrika na wanachama 200 wa Chama cha Umma, pamoja na polisi wa bara ambao walikuwa wamepoteza kazi zao. Walianza kushambulia vituo vya polisi, vituo vya redio, na wakala wa serikali.  Kufikia jioni ya siku hiyo, serikali ya muungano wa ZNP na ZPPP ilitangaza kubomoka na Sultan alikimbilia bara.

Kuna makadirio kuhusu idadi ya wahasiriwa katika siku hiyo, kuanzia mia chache hadi 20,000, lakini vurugu dhidi ya Waarabu na Waasia zilidumu kwa wiki kadhaa, na idadi ya waliotoroka baada ya ghasia hiyo haikuhesabika. Mnamo Februari 1964, Kamati ya Mapinduzi ya Zanzibar iliyoundwa na Chama cha Afrika-Shirazi na Chama cha Umma ilitangaza kuwa Zanzibar ilikuwa nchi yenye mfumo wa chama kimoja na Chama cha Umma kiliunganishwa na Chama cha Afrika-Shirazi. Wakati huo huo, serikali mpya pia ilikuwa itataifisha ardhi yote na mashamba na mali isiyohamishika ya Waarabu bila fidia.

Baada ya kuanzishwa kwa Jamuhuri ya Watu wa Zanzibar, viongozi wa ASP na viongozi wa TANU walikutana. Kutokana na hali ya nchini na ng’ambo, viongozi waliamini kuwa ni muhimu kuungana na nchi hizi mbili. Kwa hivyo, mnamo Aprili 26, 1964, Jamhuri ya Muungano wa Tanganyika na Zanzibar iliasisiwa.

Mchakato wa Kupata Uhuru wa Tanganyika

Mwaka 1951 katika eneo la Meru, maelfu ya wakulima walifukuzwa na idadi ndogo ya walowezi wazungu. Tukio hilo lilisababisha harakati za kupigania uhuru wa Tanganyika, wazalendo wa Tanganyika walianzisha maandamano makubwa ya kisiasa. Wakati huo TAA (Tanganyika African Association) iliunga mkono na wazalendo hawa. [3]P24

Mwezi Aprili, mwaka 1953 Nyerere alichaguliwa kuwa mwenyekiti wa TAA. Tarehe 07 Julai, mwaka 1954, kwa sababu TAA haikutosha kukidhi mahitaji ya kupinga ukoloni, ilipangwa upya kuwa TANU(Tanganyika African Nation Union). Nyerere alikuwa mwenyekiti wa chama hiki.[4] Mwaka huu Nyerere alitoa mtazamo kuwa Tanganyika ilihatji kupigania uhuru kwa njia isiyo na vurugu. Alitumai kujenga nchi yenye makabila mengi ambapo Waafrika, Waasia na Wazungu waliaminiana na kushirikiana.[5]

Mwezi Februali, mwaka 1955 Nyerere aliamini kuwa Tanganyika inaweza kupata uhuru kupitia Umoja wa Mataifa, kwa hivyo aliiwakilisha TANU huko New York kuomba uhuru kutoka kwa Baraza la Wadhamini la Umoja wa Matifa kwa mara ya kwanza. Mwaka 1956, Nyerere alienda tena katika Umoja wa Mataifa kutoa hotuba juu ya ombi la uhuru, akifunua unyanyasaji na ukandamizaji wa kikatili kutoka kwa ukoloni. Ziara hizi mbili za Nyerere katika Umoja wa Mataifa kutetea uhuru wa kisiasa kupitia njia za amani zilimpatia kutambuliwa kimataifa.[3]P24

Mwaka 1958, kwa sababu ya juhudi za TANU, Baraza la Wadhamini la Umoja wa Matifa lilikubali rasmi kufanyika kwa uchaguzi wa kwanza wa Baraza la Kutunga Sheria nchini Tanganyika. Mwezi Januari, mwaka huu TANU iliitisha mkutano maalum wa kitaifa kuwachagua kabisa wawakilishi wa chama kushiriki katika uchaguzi, ili iweze kushika madaraka kwa njia ya bunge. TANU ilipata ushindi mkubwa katika uchanguzi wa Bunge la Kutunga Sheria, na wagombea waliopendekezwa na TANU wote walichaguliwa kuingia kwenye bunge. Jambo hili likakatisha njama za mamlaka ya kikoloni, ambazo zilitaka kuwazuia Waafrika washiriki kwenye bunge kupitia mageuzi ya katiba.[3]P25

Mwanzoni mwa mwaka 1960, kwa msaada wa Umoja wa Mataifa TANU ilianza mazungumzo na Uingereza, na mwishowe ikathibitisha mchakato uliofuata, ambao ni kujenga Serikali Inayowajibika (Responsible Government) kwanza, halafu kujitawla ndani ya nchi (Domestic Autonomy), na mwishowe kupata uhuru kamili. Mwezi Septemba, mwaka 1960 TANU ilishinda viti vingi vya ubunge katika uchaguzi wa Bunge la Kutunga Sheria. Nyerere aliteuliwa kama Waziri Mkuu wa Serikali Inayowajibika (Responsible Government) ya Tanganyika na alianza kuunda baraza la mawaziri. Hii ilikuwa hatua muhimu katika mapambano ya uhuru wa Tanzania.[3]P25

Tarehe mosi Mei, mwaka 1961 Tanzania ilifanikiwa kupata haki ya kujitawala ndani ya nchi. Nyerere akachaguliwa waziri mkuu wa awamu ya kwanza.[3]P25 Tarehe 22 Novemba, mwaka 1961, Tanganyika ilipitisha Hati ya Uhuru ya Tanganyika (Tanganyika Independence Act) . Hii ilieleza wakati rasmi wa uhuru wa Tanganyika.[6]

Tarehe 9 Desemba, mwaka 1961 Tanganika ilitangaza uhuru, na Nyerere aliendelea kutumikia kama waziri mkuu. Baada ya kujipatia uhuru kutoka Uingereza, Tanganyika ilipitisha katiba ya kwanza yaani Katiba ya Uhuru (Independece Constitution). Katiba hii ilisema kuwa Malkia wa Uingereza Elizabeth II aliendelea kutumikia kama Mkuu wa Nchi wa Tanganika. Gavana Mkuu ambaye alikuwa mwakilishi wa Malkia alikuwa na uwezo wa kutumia nguvu nyingi za Malkia na kuongoza Tangayika.[5]

Katika Januari 22, mwaka 1962 Nyerere alijiuzulu Uwaziri Mkuu. [3]P25 Kuna maoni mawili tofauti juu ya sababu ya Nyerere kujiuzulu Uwaziri Mkuu.

Mtazamo Rasmi wa Tanzania:

Katika rekodi ya kikao cha Halmashauri Kuu ya Kitaifa ya TANU kilichofanyika mwaka 1962 iliandikwa kwamba, sababu ya Nyerere kujiuzulu Uaziri Mkuu ni kuwa Nyerere hakuridhika na hali ambayo Elizabeth II alikuwa bado mkuu wa nchi, na aliamua kuushiriki katika uongozi wa TANU tena na kujitahidi kupata uhuru kamili wa taifa.[7]

(Marejezo:https://www.dailynews.co.tz/news/2019-01-315c529e59d2d0b.aspx)

Uchambuzi wa Wasomi wa Ulaya na Marekani:

Walakini, wasomi wengine wa Ulaya na Marekani wanaamini kuwa sababu ya kujiuzulu kwa Nyerere ni mgongano wa mawazo kati ya wanachama wengine wa serikali na Nyerere. Wanachama wengi walipinga sera kadhaa za serikali ya Nyerere, zikiwemo masuala mawili ya uhusiano kati ya Tangayika na Uingereza, na Africanization ya watumishi wa serikali.[8]

Historia ya Uhuru wa Tanganyika:

Mwaka 1962 Tanganyika ilipitisha Katiba ya Jamhuri iliyokomesha Mfumo wa Ufalme. Bunge la Taifa lilipitisha katiba mpya ili kujenga Mfumo wa Urais. [5]

Mnamo Desemba 9, 1962, Jamhuri ya Tanganyika iliasisiwa, na Nyerere akachaguliwa rais. Mfumo wa Gavana Mkuu ukakomeshwa. Malkia wa Uiingereza sio tena Mkuu wa Nchi wa Tanganyika. [3]P25

Mwanzoni mwa miaka ya 60 karne iliyopita, upepo wa uhuru wa kitaifa ulivuma kila kona ya Bara la Afrika. Nyerere alisema, "Kuanzishwa kwa Shirikisho la Afrika Mashariki ni muhimu sana. Ikiwa ni lazima, Tanganyika iko tayari kuahirisha uhuru wake ili kutangaza uhuru pamoja na Kenya na Uganda na kuunda shirikisho nao mara moja." [9] 

Katika mwezi Julai 1963, kiongozi wa Tanganyika, Kenya na Uganda walikutana katika mji wa Nairobi. Walizungumza kuhusu uwezekano wa kuunganisha nchi zote na Zanzibar pamoja ili kuwa na nchi kubwa. Walikubaliana kukamilisha jambo hili kabla ya mwisho wa mwaka 1963, na baada ya mkutano kulikuwa na mipangilio kuhusu kuanzisha shirikisho rasmi. Lakini kwa kweli, mbali na hayo, mazungumzo ya nchi tatu juu ya unganisho hayakupiga hatua yoyote katika miaka iliyofuata.

Tarehe 10 Julai, 1963 chombo cha kitaifa cha huduma ya vijana kinachoitwa Jeshi la Kujenga Taifa kilianzishwa, ili kuhamasisha vijana kushiriki katika kazi za umma na mafunzo ya kijeshi. 

Tarehe 12 Januari Mwaka 1964, watu wa Zanzibar walipindua utawala wa Sultani na Jamhuri ya Watu ya Zanzibar iliasisiwa. [3]P26

Siku nane baadaye, mnamo tarehe ishirini, uasi ulitokea katika jeshi la Tanganyika (Tanganyika Rifles). Waasi walidai kutimizwa kwa "Africanization ya Jeshi" na kupandwa kwa mapato, huku wakitayarisha kukabidhi serikali. Kiongozi wa chama cha upinzani aliwasiliana na wanajeshi waasi wakati wa uasi ili kupindua serikali ya Nyerere na kuanzisha utawala mpya. [11]

Uasi huu pia uliziathiri Uganda na Kenya, na kuvuruga hali ya kisiasa katika Afrika Mashariki. Walakini, muda mfupi baadaye, kwa ombi la Nyerere, Waingereza waliwatuma wanajeshi wa Uingereza kuingilia tukio hilo, halafu uasi huu uligandamizwa kwa haraka.

Kulingana na maoni ya bodi ya wahariri ya "Historia Kubwa ya Matukio ya Kitaifa", waasi hawa walikuwa watu wasio na elimu kabisa, pia wasio na lengo waziwazi la kisiasa. Aidha uasi huu haukupata ufahamu na msaada kutoka wananchi, ambayo walidhani ni sababu ya kuu ya kutofaulu kwa uasi huo.[10]

Katika Aprili 26, mwaka 1964, Tanganyika na Zanzibar ziliunda Jamhuri ya Muungano wa Tanganyika na Zanzibar.

Baada ya kuanzishwa kwa nchi mpya, Katiba ya Muda ya Muungano ilianzishwa. Sifa inayojulikana zaidi ya Katiba hii ni muundo wa serikali mbili, pamoja na Serikali ya Jamhuri ya Muungano na Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar. Serikali ya Zanzibar ina bunge na rais wake, na rais wa Zanzibar pia anafanya kazi kama makamu wa rais wa Jamhuri ya Muungano.[5]

Maoni ya Sababu za Muungano wa Tanganyika na Zanzibar

Njia mbili tofauti za Tanganyika na Zanzibar kupigania uhuru zinatofautiana sana. Walakini, nchi hizo mbili ziliungana mnamo Aprili 26, 1964, na kubadilisha jina la nchi yao kuwa "Jamhuri ya Muungano wa Tanzania" Mnamo tarehe 29 Oktoba, mwaka huu". Julius Nyerere alichaguliwa Rais Mwanzilishi.

Hivi kwa nini Tanganyika na Zanzibar ziliungana? Wasomi kutoka Ulaya, Afrika na China wana maoni tofauti juu ya sababu za muungano wa Tanganyika na Zanzibar.

Amrit Wilson ambaye ni msomi wa Kizungu alidhani kuwa Muungano wa Tanganyika na Zanzibar ulikuwa zao la Vita Baridi. Uingereza na Marekani zilitaka kushinda msaada wa Zanzibar katika kambi yao ya kibepari kwa sababu huko Zanzibar wananchi wengi walitegemeza Socialism. [12]

Msomi wa Kiafrika Godfrey Mwakikagile aliamini kuwa muungano wa Tanganyika na Zanzibar ni matokeo ya Pan-Africanism. Umoja wa watu wa Kiafrika ungesaidia kupinga ukandamizaji wa wakoloni. Kwa hivyo, anaamini kwamba muungano huo haukusababishwa na Uingereza na Marekani, lakini ilikuwa matokeo ya hiari ya Waafrika. [13]

Walakini Wang Lei, wasomi wa China anadhani kuwa Muungano wa Tanganyika na Zanzibar sio matokeo ya Pan-Africanism tu. Licha ya athari ya Pan-Africanism, muungano huu ilikuwa hitaji la maslahi ya pande zote mbili. [3]P30-33

Kabla na baada ya Mapinduzi ya Zanzibar, Karum alikabiliwa na mashinikizo makubwa kutoka kwa makabiliano kati ya Kambi za Ubepari na Socialism, yakiwemo mashambulizi kutoka jeshi la bahari ya kizungu, na ukandamizwaji wa kiuchumi. Pia Karum alikabiliwa na mapambano ya vyama ndani ya nchi. Wakati huo serikali ya Karum ilikuwa bado haijajenga jeshi lake lenyewe, kwa hiyo ilipaswa kuomba Tanganyika kuitolea msaada, ambayo iko karibu zaidi na Zanzibar kijiografia. Rais Karum alitaka kutuliza shinikizo la nje na upinzani wa ndani kupitia muungano na Tanzania.

Kwa kuzingatia hali ngumu ya Zanzibar, Nyerere alikuwa na wasiwasi kuwa Zanzibar ingekuwa mahali pa mabishano kati ya kambi za ubepari na socialism. Isitoshe, kwa sababu Tanganyika na Zanzibar zilikuwepo karibu sana, Nyerere alikuwa na wasiwasi zaidi kwamba majeshi ya kigeni yatavamia kisiwa cha Zanzibar na kutisha salama ya Tanganyika. Kwa hiyo Nyerere alitumai kuungana na Zanzibar mara baada ya serkali mpya ya Karum ilipozaliwa ili wajikinge na hatari ya nje pamoja katika Vita Baridi.

Ili kuhitimisha, makala hii ilichagua Siku ya Uhuru wa Tanzania kama mada ya kuanzia, na ikaelezea kwa ufupi historia ya Tanganyika na Zanzibar kabla ya uhuru na umoja. Inaeleza juu ya vyama vikuu vya kisiasa vilivyoibuka Zanzibar katika karne ya ishirini, Mapinduzi ya Januari ya Zanzibar, jaribio la Nyerere la kujumuisha Afrika Mashariki, uasi uliolipuka katika jeshi la Tanganyika, na muungano wa Tanganyika na Zanzibar. 

编写︱曹羽晗 罗思颖 宋艺婷 肖宸臻

审阅︱马骏